Enkele eeuwen lang was de Grebbelinie een potentieel belangrijke verdedigingslinie voor Nederland. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werd de linie daadwerkelijk ingezet. Maar wat is er toen precies gebeurd? En wat is er nog overgebleven van de waterlinie? Voor antwoorden op deze vragen maken we een fietstocht langs de historische Grebbelinie. Bijkomend voordeel van de bosrijke route die we vinden op het fietsnetwerk.nl: regelmatig passeren we heidevelden die juist nu door de bloei op zijn allermooist zijn!
De Grebbelinie en het Fort aan de Buursteeg
We starten onze fietstocht bij het Grebbelinie Bezoekerscentrum in Renswoude. Maar eerst verdiepen we ons in de bijna 300 jaar geschiedenis van de Grebbelinie. Dit doen we aan de hand van de interessante exposities in het bezoekerscentrum. We leren dat de Grebbelinie een voorlinie was van beide Hollandse Waterlinies. Het inundatiegebied van de Grebbelinie liep van de Grebbeberg door de Gelderse Vallei tot aan de Zuiderzee (het huidige IJsselmeer).
De Grebbelinie is een aantal keren in stelling gebracht. De eerste keer was eind 18e eeuw tegen de Fransen. In het eerste jaar wist de inundatie de Fransen op afstand te houden. Het jaar erop konden de Fransen tijdens een strenge winter over het bevroren water het land binnenvallen. De tweede keer was aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Het Nederlandse leger heeft de invasie van de Duitsers nog kort kunnen vertragen. Maar op sommige plekken, zoals bij de Grebbeberg, mislukte de inundatie door de te lage waterstand van de Nederrijn. Hier werd de zwaarste strijd tegen de Duitsers gevoerd.
Het bezoekerscentrum is gelegen in het Fort aan de Buursteeg. Dit fort werd eind 18e eeuw aangelegd op de plek waar de Slaperdijk en de Buursteeg bij elkaar komen. De Slaperdijk had binnen de Grebbelinie een belangrijke militaire functie, namelijk om twee inundatiegebieden te scheiden. Het fort werd gebouwd ter verdediging van de Slaperdijk en de oostelijke toegang. We wandelen wat over het grote terrein waar nog veel van het oude verdedigingswerk bewaard is gebleven. Vervolgens stappen we op onze fiets en zetten we koers naar de eerstvolgende bezienswaardigheid aan de route: het imposante kasteel Renswoude.
Via de Gelderse Vallei naar landgoed Den Treek
Een fietspad op de provinciegrens van Gelderland en Utrecht voert ons naar kasteel Renswoude. We herkennen het pad nog van een wandeling die we hier een keer in het voorjaar maakten. De bomen aan weerszijden van het pad die toen nog kaal waren, vormen nu een mooie groene haag. Nog geen tien minuten later bereiken we het 17e eeuwse kasteel. Je kunt het kasteel alleen op afspraak bezoeken. Wel mag je zonder afspraak de kasteeltuin (het Kasteelbos) bezichtigen. Omdat we dit tijdens onze eerdere wandeling al gedaan hebben, slaan we de prachtige tuin nu over.
We verlaten heel even de hoofdroute voor een afstapmoment aan de route: de Oudheidkamer Renswoude. Je krijgt in dit schilderachtig oud huisje een inkijkje in hoe men enkele eeuwen geleden leefde in Renswoude. Kort daarna wijken we opnieuw even af van de hoofdroute. Vanaf fietsknooppunt 76 volgen we het Nederwoudsepad tot we uitkomen bij Fort Daatselaar, een ander fort van de Grebbelinie. Dit fort uit 1799 raakte al vrij snel in onbruik. Vanwege de vooruitgeschoven positie maakte Fort Daatselaar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog geen deel uit van de Grebbelinie. Staatsbosbeheer heeft dit cultuurhistorisch erfgoed de afgelopen decennia echter meer herkenbaar gemaakt. Dat maakt een bezoek aan het fort het omfietsen absoluut waard!
We vervolgen de route door het agrarische, soms ook coulissen-achtige landschap van de Gelderse Vallei. Wat is het hier heerlijk rustig! Op af en toe een tractor na, komen we er nauwelijks mensen tegen. Wel zien we af en toe nog overblijfselen van de voormalige verdedigingslinie in het landschap verscholen. Maar de natuur van bos en water is er nu de baas. Zoals bij de Heiligenbergerbeek. Deze beek is sinds ruim tien jaar een belangrijke, ecologische verbindingszone geworden tussen landgoederen en andere natuurgebieden in de omgeving. Een van die landgoederen is landgoed Den Treek, waar we nu uitkomen.
Bloeiende heide en bossen op de Utrechtse Heuvelrug
De afgelopen jaren hebben we vele wandelingen gemaakt bij Den Treek. Het is niet zonder reden een van onze favoriete landgoederen. Wat het landgoed voor ons zo bijzonder maakt, is de variatie in en het onderhoud van het natuurlandschap. Je hebt er droge en natte natuur, heide en bossen, en bijzondere planten- en diersoorten.
We passeren eerst enkele idyllische boerderijen en het schitterende, wit gepleisterd landhuis. Vervolgens komen we uit bij een glooiend en bloeiend heidelandschap. Aan de bosrand zet een fotograaf op dat moment vanaf het fietspad net een bruidspaar op de foto. We wachten geduldig tot de fotograaf klaar is. Het contrast van de spierwitte jurk met de donker paarse heide zorgt ongetwijfeld voor de mooiste foto’s! We maken zelf ook wat foto’s en zetten de rit voort. Het fietspad voert kort daarna door een schitterend bos met statige beukenlanen naar een bijzonder bouwwerk: de Pyramide van Austerlitz.
Begin 19e eeuw verbleef de Franse generaal Marmont hier met zijn manschappen om hen te trainen. Om te voorkomen dat zijn leger zich ging vervelen liet hij hen de piramide bouwen als eerbetoon aan Napoleon. Uiteindelijk was het koning Lodewijk, de broer van Napoleon, die de piramide zijn huidige naam gaf. Austerlitz verwijst naar de plek in Tsjechië waar Napoleon een belangrijke veldslag won. Twee eeuwen later is de piramide een leuke attractie voor jong en oud. Je kunt het bouwwerk beklimmen en er zijn vele korte en lange wandelroutes.
Klimmen en dalen tijdens het laatste deel van de fietstocht
Het laatste deel van onze fietstocht gaat voornamelijk door de bossen van de Utrechtse Heuvelrug. We dachten dit gebied door de vele wandelingen en fietstochten van de afgelopen jaren op ons duimpje te kennen. Toch laten we ons ook dit keer weer verrassen.
De route voert door diverse landgoederen en ongekend mooie bossen. Zo komen we langs landgoed Huis te Maarn en de Doornse Bossen. Maar ook door Boswachterij Leersum en landgoed De Laan. Soms herkennen we de plekken waar we eerder geweest zijn. Maar meestal fietsen we door onbekende loof- en naaldbossen. Daarnaast worden we af en toe getrakteerd op een bloeiend heideveld. Het is genieten van begin tot eind. We vinden het dan ook jammer dat we na een uurtje alweer aankomen bij ons startpunt. Wat ons betreft had dit laatste deel over de Utrechtse Heuvelrug beslist langer mogen duren!
We sluiten onze fietstocht af met een heerlijk kopje koffie. Ook maken we alvast plannen voor een volgende rit. Tegen die tijd zal de heide uitgebloeid zijn. We gaan dan ook op zoek naar een route waar we weer de fantastische combinatie hebben van historie en bossen. Wordt vervolgd!
Antwoorden op praktische vragen over de fietstocht langs de Grebbelinie
De fietstocht langs de historische Grebbelinie is 63 kilometer lang. Neem je alle afstapmomenten ook op in de route, dan wordt de tocht ongeveer 71 kilometer in totaal.
Op de website van fietsnetwerk.nl kun je de fietsroute langs de historische Grebbelinie kosteloos downloaden. Daar kun je ook naar eigen wens een of meer afstapmomenten toevoegen aan de route.
De “fietsroute langs de historische Grebbelinie”-route is een knooppuntenroute. Je kunt de tocht dus bij ieder knooppunt starten. Het officiële startpunt is overigens bij TOP Fort aan de Buursteeg. Je hebt er parkeergelegenheid. Ook is hier het Grebbelinie Bezoekerscentrum en er is horeca. Een ander geschikt startpunt is Theehuis Monchouette in Leusden. Je vindt er voldoende parkeergelegenheid.
Kom je met de trein dan is Veenendaal-de Klomp het handigste startpunt. Bij knooppunt 58 begin je in dit geval aan de fietstocht. Dit knooppunt ligt op 1,6 kilometer afstand van het station.
Persoonlijk vonden wij de route over de Utrechtse Heuvelrug net wat interessanter dan het stuk door de Gelderse Vallei. Als je net als wij iets meer hebt met bossen, rijd de route dan tegen de klok in.
De meeste afstapmomenten die fietsnetwerk.nl in de route heeft opgenomen liggen direct aan de route. Hier kom je dus sowieso langs. Je kunt dan ook ter plekke besluiten of je wel of niet een afstapmoment inlast. Overige afstapmomenten zijn:
- Fort Daatselaar. Dit fort uit 1799 was bedoeld ter bescherming van delen van de waterlinie tegen Pruisische invallen. Een eeuw later was het fort vervallen. Het maakte rond 1940, toen de Grebbelinie meer aandacht kreeg van defensie, vanwege zijn ligging geen deel meer uit van de waterlinie. Toch is het interessant om het oude fort nog even te bezoeken! Het fort is namelijk een mooi voorbeeld van een simpel verdedigingswerk zoals Napoleon deze destijds liet aanleggen.
- Oudheidkamer Renswoude. Aan de Dorpsstraat in Renswoude ligt pal naast elkaar een aantal prachtig onderhouden oude, kleine woningen. De laatste van die woningen is ingericht als een soort museum. Je krijgt hier een inkijkje in hoe men enkele eeuwen geleden leefde in Renswoude. Het ligt 100 meter van de route af.
- Pyramide van Austerlitz. Dit bouwwerk uit 1804 was een eerbetoon aan Napoleon, gebouwd in opdracht van generaal Marmont. Napoleon’s broer Lodewijk, die toen koning van Holland was, gaf de pyramide zijn huidige naam. Austerlitz is de plek in Tsjechië waar Napoleon een belangrijke veldslag won. Je hoeft er weinig om voor te rijden. Vanaf de route loopt een zigzagpad er door het bos naar toe.
- Short Stirling Monument. Dit is een herdenkingsmonument voor de bemanning van een bommenwerper uit Engeland die bij een missie in 1943 hier om het leven kwam. Het is even van de hoofdroute af gelegen. Het pad er naar toe is geen prettig fietspad. Van het vliegtuig is overigens niets te zien. Je hebt er alleen een gedenksteen.
Direct bij het startpunt van de route heb je bij het bezoekerscentrum een gezellig restaurant met terras liggen. Als je de fietstocht begint bij fietsknooppunt 86 in Leusden (het andere startpunt) dan kun je voor wat te drinken terecht bij Theehuis Monchouette. Verder heb je bij de Pyramide van Austerlitz een groot restaurant met terras liggen.
Wil je deze meer dan prachtige, afwisselende fietstocht samen met iemand maken, maar weet je niet met wie? Word klupper en vind nieuwe mensen om leuke activiteiten mee te organiseren. Klup is een online sociaal platform waarin actieve 50-plussers elkaar kunnen ontmoeten om leuke dingen met elkaar te ondernemen.
