De vondst van de hemelschijf van Nebra
Het is 1999. Twee stropers struinen door de bossen bij Nebra met hun metaaldetectoren. Ze zijn op zoek naar waardevolle metalen. Ze stuiten op een schijf van brons, slechts enkele centimeters onder de grond. De schijf lijkt op het eerste gezicht niets bijzonders, maar als ze hem beter bekijken, ontdekken ze goudkleurige afbeeldingen van de zon, de maan en sterren. Ze hebben geen idee hoe oud dit object is of wat het betekent, maar ze vermoeden dat het geld waard is. De mannen proberen de schijf op de zwarte markt te verkopen, maar gelukkig komen archeologen al snel op het spoor van de hemelschijf van Nebra. Dankzij een undercoveroperatie wordt de schijf veiliggesteld en in handen van de Duitse autoriteiten gegeven. De wereld zou al snel leren wat een unieke vondst dit was.
Wat vertelt de hemelschijf van Nebra
De hemelschijf van Nebra is gemaakt van brons en heeft een diameter van ongeveer 30 centimeter. De schijf toont duidelijk herkenbare symbolen van de zon, een halve maan en een cluster van zeven sterren, die de Plejaden zouden voorstellen. Dit cluster is zichtbaar in de winterhemel en speelde waarschijnlijk een belangrijke rol in de landbouw en het markeren van seizoensovergangen. Later werden er nog twee gouden bogen toegevoegd, die de horizon en de zonnewenden markeren. De ronde vorm aan de onderzijde van de schijf doet denken aan een ark. In de overtuiging van prehistorische culturen voer de zon in de nacht weg, om in de ochtend weer terug te keren op haar plaats in de hemel.
De hemelschijf van Nebra is een van de vroegste weergaven van astronomische kennis in de menselijke geschiedenis. De symbolen zijn niet zomaar decoratief. Ze vormen een soort kalender, waarmee de dragers waarschijnlijk de tijd konden aflezen aan de hand van de zon en de maan. Dit was van cruciaal belang voor landbouwgemeenschappen die afhankelijk waren van het juiste moment om te zaaien en te oogsten. In feite kan de schijf gezien worden als een van de eerste pogingen van de mens om grip te krijgen op de tijd en de natuur.
Bijzonder is ook het gebruik van brons, dat wordt gemaakt van koper en tin. Beide grondstoffen kwamen niet voor in Saksen-Anhalt. Dat betekende dat men al handelde met bijvoorbeeld Engeland om tin te bemachtigen, en met het oosten om koper te verkrijgen.
Zon- en maankalender
De hemelschijf van Nebra lijkt een complexe combinatie van zowel een zonnekalender als een maankalender te bevatten. De goudkleurige schijf in het midden staat waarschijnlijk voor de zon, terwijl de maansikkel de fasen van de maan voorstelt. De combinatie van zon en maan zou de eigenaars hebben geholpen om de seizoenswisselingen beter te begrijpen en belangrijke agrarische momenten zoals de zonnewende en de equinoxen te voorspellen.
Het interessante is dat de schijf ook laat zien dat de mensen die hem gebruikten, wisten dat de maankalender en de zonnekalender niet synchroon lopen. Ze moesten een manier hebben gevonden om die twee met elkaar in balans te brengen. Dit inzicht was essentieel voor het begrijpen van de cycli van de natuur.
Verbinding met Stonehenge, Ales Stenar en Goseck
Hoe past de hemelschijf van Nebra in het grotere plaatje van prehistorische sterrenkundige monumenten? Net zoals bijvoorbeeld de beroemde cirkel van Stonehenge in Engeland, het Zweedse Ales Stenar en het Duitse Goseck-cirkelmonument, lijkt de hemelschijf van Nebra deel uit te maken van een netwerk. Een systeem waarbij mensen duizenden jaren geleden al diepgaande kennis hadden van de sterrenhemel. Het is fascinerend om te bedenken dat deze culturen, verspreid over Europa, elk hun eigen methoden ontwikkelden om de bewegingen van de hemellichamen te volgen.
Stonehenge staat natuurlijk vooral bekend als observatorium voor de zon, met zijn beroemde uitlijning op de zonnewende. Ales Stenar in Zweden, een grote stenenformatie in de vorm van een schip, wordt eveneens gezien als een oude zonnewijzer. En dan is er het Goseck-cirkelmonument, niet ver verwiderd van de vindplaats van de hemelschijf van Nebra. Dit wordt beschouwd als het oudste zonobservatorium van Europa. Deze monumenten bewijzen dat mensen al duizenden jaren bezig waren met het bestuderen van de hemel en het begrijpen van de cycli van zon en maan.
Van illegale handel naar nationaal erfgoed
Het pad van de hemelschijf van Nebra van illegale vondst naar nationaal erfgoed was niet eenvoudig. Toen de schijf in 2002 werd teruggevonden, was er al flink wat schade aangericht door de stropers die de schijf ruw uit de grond hadden gehaald. Gelukkig konden deskundigen de schijf restaureren en onderzoeken. Nu wordt de hemelschijf beschouwd als een van de belangrijkste archeologische vondsten van de 20e eeuw en is hij onderdeel van het UNESCO Memory of the World Register.
Maar het verhaal gaat verder. De schijf gaf niet alleen nieuwe inzichten in de prehistorische astronomie, maar het vergrootte ook ons begrip van de Europese Bronstijd. De ontdekking leidde tot meer onderzoek naar hoe verhandelde goederen, kennis en cultuur in deze periode Europa rondgingen. Misschien was de hemelschijf niet het werk van één enkele gemeenschap, maar het resultaat van kennisuitwisseling tussen verschillende groepen mensen.
Bezoekerscentrum hemelschijf van Nebra
Het moderne bezoekerscentrum bij het plaatsje Nebra ziet er bijzonder uit. De architect heeft bij het ontwerp de ark op de hemelschijf van Nebra als inspiratie gebruikt. Dat is goed gelukt, het gele gebouw met een knik lijkt zeker op de gebogen boot. In het interactieve museum ondergaan we een reis door de tijd. We leren veel over de schijf, maar ook over het wereldbeeld dat de makers destijds hadden. Ook de verbinding met andere sterrenkundige plekken op de wereld wordt belicht. Vooral de filmvoorstelling in het Planetarium maakt indruk. Het beeld van de hemelschijf van Nebra verdwijnt daarna niet meer van ons netvlies.
Vanaf het bezoekerscentrum kijken we uit over het glooiende landschap. In de verte ontwaren we een grote toren. Die staat bij de vindplaats van de schat. Via een wandelroute door het bos bereiken we die plek. Er staat een grote uitkijktoren met bijzonder ontwerp. De toren heeft een grote opening tussen twee zijden. Ten tijde van de zonnewende op 21 juni en 21 december schijnt de zon dan dwars door deze opening over de vlakte. Op het platform van de toren genieten we van een adembenemend uitzicht op de Saalevallei. In de verte schittert het bezoekerscentrum in de zon. Onder ons ligt de plek waar de schatgravers in 1999 hun ontdekking deden. De bolvormige spiegel zorgt voor mooie effecten met de wolken boven ons.
Landesmuseum für Vorgeschichte in Halle
Hoewel het bezoekerscentrum een indrukwekkend overzicht geeft van de geschiedenis en betekenis van de schijf, vinden we de originele hemelschijf zelf hier niet. Voor dat unieke meesterwerk reizen we naar het Landesmuseum für Vorgeschichte in Halle (Saale). Daar wordt de hemelschijf tentoongesteld als een van de absolute topstukken van de prehistorie. Voor ons is het dan ook het eerste doel wanneer we het museum binnengaan. We lopen direct door naar de tweede etage. Daar vinden we de schat. In een volledig donkere ruimte schittert de hemelschijf van Nebra volop. Alle symbolen erop herkennen we, het object is ondanks enkele beschadigingen in uitstekende staat. Vol ongeloof staren we naar de schijf. We proberen ons voor te stellen hoe de mens 3.600 jaar geleden zoveel kennis van ons zonnestelsel had. Intrigerend om oog in oog te staan met ‘s werelds oudste voorstelling van de kosmos!
De hemelschijf van Nebra is meer dan alleen een archeologische vondst. Het is een venster op de wereld van duizenden jaren geleden, toen mensen al bezig waren met de sterren, de seizoenen en hun plaats in het universum. Het idee dat de makers van de schijf dezelfde hemel bekeken als wij nu, verbindt ons met de makers van dit unieke object.
Praktische vragen over de hemelschijf van Nebra
De hemelschijf van Nebra is een unieke voorstelling van de hemel, met daarin afgebeeld de zon, maan en sterren. De hemelschijf is ongeveer 3600 jaar geleden gemaakt. Daarmee is het de oudste voorstelling ter wereld van de kosmos.
Bij de vindplaats van de hemelschijf is een modern bezoekerscentrum met interessante interactieve presentaties. Het adres van het bezoekerscentrum is An der Steinklöbe 16 in Nebra. Deze plaats ligt op een uur rijden van Halle (Saale). Dit zijn de openingstijden van het bezoekerscentrum.
De originele hemelschijf van Nebra bevindt zich in het Landesmuseum voor Vorgeschichte in Halle (Saale).
In Saksen-Anhalt vind je meer astronomische bezienswaardigheden die de moeite waard zijn. De thematische route Himmelswege loopt langs al deze plaatsen in Saksen-Anhalt. Daarmee onderga je een reis door de tijd en maak je kennis met bijzondere astronomische vondsten.
Zeker, op korte afstand van het bezoekerscentrum ligt Hotel-Restaurant & Café Waldschlösschen. Wij genoten van een heerlijk diner met diverse lokale specialiteiten. Een mooie afsluiting van een indrukwekkend bezoek aan de vindplaats van de hemelschijf van Nebra. We hebben er niet overnacht.
We bezochten het bezoekerscentrum Nebra op uitnodiging van het Duits Verkeersbureau en de regio Saksen-Anhalt. De blog hebben we onafhankelijk en objectief geschreven op basis van eigen indrukken.
