Zowel op Zanzibar als bij de grote wildparken in het noorden van Tanzania werd onze accommodatie 24/7 bewaakt door leden van de Masai (officieel Maasai genaamd vanwege de taal Maa die zij spreken). Deze etnische groep in Oost-Afrika staat, ondanks hun slank postuur, bekend als geduchte krijgers. Wij leerden echter een vriendelijke bevolkingsgroep kennen met een bijzondere, zeer eigen cultuur.
Op Zanzibar vierden we met enkele Masai feest om het nieuwe jaar in te luiden. Bij de wildparken maakten we kennis met het gezin van een van de Masai-bewakers. Onze kennismaking met de Masai vonden we een van de absolute hoogtepunten tijdens ons bezoek aan Tanzania.
Wie of wat zijn Masai?
De Masai vormen een nomadenvolk oorspronkelijk uit Zuid-Sudan dat tussen de 15e en 17e eeuw Kenia en Tanzania ging bevolken. Dankzij hun culturele gebruiken, kleding en woonomgeving bij de grote Afrikaanse wildparken waar de meeste toeristen naar toe gaan, genieten de Masai grote internationale bekendheid.
De Masai leiden een traditionele, sobere levensstijl die vanwege de verdergaande ‘ontwikkeling’ van Tanzania steeds meer onder druk komt te staan. Ondanks de overheidsprogramma’s om het volk aan te moedigen hun traditionele semi-nomadische levensstijl op te geven, hebben de mensen hun eeuwenoude, culturele gewoonten als nomadische veehouders aangehouden.
De mate van rijkdom van een man wordt bepaald aan de hand van hoeveel koeien en/of geiten hij heeft, net als het aantal kinderen. Overigens gaf ‘onze’ bewaker aan dat hij het exacte aantal juist niet telde omdat dat ongeluk zou brengen. Als bruidegom reken je de bruidsschat af in vee. En mocht je een strafbaar feit hebben gepleegd, dan moet je ook in koeien en/of geiten afrekenen.
De cultuur van de Masai
Taal
Circa een miljoen Masai die in Kenia en Tanzania leven, spreken de taal Maa. De meesten spreken daarnaast Swahili, de gemeenschappelijke taal van Oost-Afrika. Beduidend minder Masai spreken ook wat Engels. Dit leren ze door hun contact met toeristen en in sommige gevallen ook op school.
Eten
De traditionele levensstijl van Masai draait om koeien en geiten. Het vee vormt hun primaire voedselbron. Ze eten het vlees, drinken dagelijks melk en drinken soms ook het bloed dat al dan niet vermengd wordt met melk. Overigens, door afnemende veestapels en andere bedreigingen zijn vele stammen ook deels afhankelijk geworden van sorghum, aardappelen, maïsmeel en rijst.
Een van de bewakers van onze lodge aan de voet van de Ngorongoro, vertelde ons dat zijn stam nagenoeg alleen vlees eet. Niet omdat zij geen groenten of zaden willen eten maar meer omdat ze simpelweg niet weten hoe ze het land moeten bewerken. Tijdens zijn dagelijkse wandeling van en naar onze lodge at hij wel eens fruit, zoals mango.
Schrijnend vonden we de grote zwermen vliegen die met name op en rond de kinderen te vinden zijn. Navraag leverde op dat dit komt omdat kinderen de zoete, vaak met bloed aangelengde melk, op hun kleren en rond de mond morsen. Het is die melk die de vliegen aantrekt.
Kleding
Kleding verandert naar leeftijd en locatie. Rood is een favoriete kleur, maar ook blauwe, zwarte, gestreepte en geruite sarong-achtige doeken worden gedragen. In de jaren 60 zijn de Masai van dierenhuiden overgestapt op katoenen doeken. Ook de sandalen die de Masai dragen, werden voorheen nog gemaakt van koeienhuiden, maar zijn inmiddels vaak van plastic.
Zowel mannen als vrouwen dragen vervolgens houten armbanden. Daarnaast dragen de Masai regelmatig kralenwerk dat een belangrijke rol speelt in de versiering van hun lichaam. De kralen die door vrouwen worden gemaakt, tonen hun identiteit en positie in de gemeenschap. Hoewel er variaties zijn in de betekenis van de kleur van de kralen, staat wit voor vrede, rood voor moed of krijger en blauw voor water.
Haardracht
Het viel ons op dat veel Masai kaalgeschoren zijn of erg kort haar dragen. Toen we er naar vroegen kregen we te horen dat alleen de krijgers lang haar dragen. Zij dragen dit in dunne, gevlochten strengen. Vlak voordat de jonge krijger wordt besneden, wordt ook zijn haar afgeschoren. Een kaalgeschoren hoofd staat namelijk zowel bij mannen als bij vrouwen voor de overgang naar, en start van een nieuwe levensfase. Vanaf dat moment laat de krijger zijn haar groeien.
De woning
De ‘enkaji’ (de traditionele woning van de Masai) is in eerste instantie ontworpen voor nomaden en dus niet per se duurzaam. De huizen zijn ietwat rechthoekig of juist rond van vorm, en worden door vrouwen gebouwd. De structuur bestaat uit houten palen die in de grond zijn gestoken waar doorheen kleinere takken worden gevlochten. Vervolgens wordt de buitenwand gepleisterd met een mix van modder, stokken, gras, koeienmest, menselijke urine en as. De koeienmest zorgt ervoor dat het dak waterdicht is.
Een gemiddelde enkaji is slechts 3 bij 5 meter of 3 meter in diameter groot, en 1,5 meter hoog. Binnen deze ruimte wordt gekookt, gegeten en geslapen. Daarnaast worden er het voedsel, de brandstof en andere huishoudelijke bezittingen opgeslagen. Klein vee wordt ook vaak ondergebracht in de enkaji.
De woningen staan in een soort mini-dorp. Dit dorp heeft een cirkelvormige omheining van doornige acacia die door de mannen gebouwd wordt. ‘s Nachts worden alle koeien, geiten en schapen in een omheining in het midden geplaatst, zodat deze beschermd worden tegen wilde dieren.
Het ‘springen’
Ceremonies spelen een belangrijke rol in de cultuur van de Masai. Bij elke overgang van de ene naar de andere levensfase vinden er ceremoniële activiteiten plaats. Een daarvan is het kaalscheren wat niet alleen bij jonge krijgers gebeurt, maar ook bijvoorbeeld bij jonge bruiden. Een andere activiteit is het ‘springen’ door jonge mannen.
Door de ceremonie van springen, adamu in hun eigen taal, laten jonge krijgers hun kracht zien om indruk te maken op de jonge vrouwen. Zij kunnen zich van hun leeftijdgenoten onderscheiden door de hoogte van de sprong en de souplesse waarmee de sprong wordt gemaakt. Het springen is een dans die ondersteund wordt door gezang.
Toen we de Ngorongoro-krater binnen reden zagen we aan de kant van de weg vier mannen de adamu-dans opvoeren. Dit doen zij uitsluitend om er geld mee te verdienen. Zonder een foto of video te maken zijn we doorgereden. Helaas hebben we de officiële ceremonie niet zelf mogen meemaken. Bij veel door touroperators georganiseerde safari’s bezoek je ook een dorp van de Masai. Mogelijk dat je daar – als onderdeel van de toeristische attractie – een demonstratie van de adamu krijgt.
Bedreigingen voor de Masai
Een van de grootste bedreigingen voor de (cultuur van de) Masai is het feit dat er steeds minder grond door hun vee begraasd mag worden. Zowel Kenia als Tanzania breiden de nationale parken uit. Voor de wildstand en het toerisme lijkt dit een goede zaak, maar Tanzania is zoveel meer dan alleen maar safari’s en de big 5.
Als semi-nomadisch volk, maakt de Masai geen aanspraak op het land. Tanzania behoort volgens hun cultuur aan iedereen toe. Zij beheren het land alleen tot de volgende generatie het van hen overneemt. De overheid echter, claimt het land voor eigen doeleinden, zoals privé-wildparken en andere projecten.
Met name de vruchtbare gebieden waar over het algemeen geen gebrek is aan water, worden door de overheid toegeëigend. De Masai moeten dan uitwijken naar drogere, minder vruchtbare gebieden met massale sterfte onder het vee als gevolg. Veel mannen moeten dan noodgedwongen als bewaker aan de slag bij hotels zoals bij onze lodge.
Een bezoek aan een Masai-stam: praktische zaken
Als eerder aangegeven organiseren de meeste touroperators als onderdeel van hun reisprogramma ook een bezoek aan een gemeenschap van de Masai. Heel bijzonder en interessant om mee te maken. Alhoewel je bezoek ook uiteindelijk afbreuk kan doen aan hun cultuur, houdt het ook bepaalde cultuuraspecten in leven.
Een andere optie is dat je net als wij een gesprek met een bewaker van de Masai bij je hotel, resort of lodge aanknoopt. Vooropgesteld dat deze voldoende Engels spreekt. Toon interesse door dieper door te vragen naar hoe het leven binnen zijn gemeenschap er aan toe gaat. Grote kans dat je een uitnodiging krijgt om met hem een keer mee te gaan om kennis te maken met zijn gezin.
Als je een uitnodiging krijgt is het belangrijk dat je cadeaus mee neemt. Dit kunnen dingen zijn als suiker en frisdrank (al is de suiker niet goed voor hun parelwitte gebit). Wij hebben ook wat geld gegeven zodat de kinderen een maand lang naar school gebracht kunnen worden. Wacht met het geven van de cadeaus tot het hele gezin bij elkaar is.
Als je foto’s wilt maken, vraag dit dan eerst aan het stamhoofd. Wij hebben de foto’s vervolgens gemaakt met onze smartphone in plaats van een grote spiegelreflexcamera. De foto’s hebben we tot grote hilariteit laten zien aan de kinderen.
