Tirana is niet de oudste of mooiste stad van Albanië. Wel heeft de hoofdstad een interessante politieke geschiedenis en architectuur. Tirana is niet zo goed vergelijkbaar met andere Europese hoofdsteden. Misschien een beetje met Oost-Europese steden, door de communistische bouwstijl van regeringsgebouwen en woonkazernes. De stad is kleinschaliger en heeft haar specifieke karakter meer te danken aan de Italiaanse architectuur. Tirana biedt met haar heerlijke terrassen en musea voldoende vermaak voor enkele dagen. De allerbeste introductie van, en een echte “must” in Tirana, is een bezoek aan het beroemde Skanderbegplein. Dit plein verenigt namelijk alle geschiedenis van Albanië in zich.
Tirana verkennen? Begin op het Skanderbegplein!
Tirana heeft een duidelijk afgebakend centrum: niet groot, overzichtelijk en goed te belopen. Het bestaat uit het Skanderbegplein en omgeving, twee kaarsrechte brede boulevards die vanaf het plein naar het noorden en zuiden lopen. En drie wijken uit verschillende perioden die daar omheen gedrapeerd liggen.
Ik ga met mijn gasten op hun eerste dag in de hoofdstad naar het Skanderbegplein. Iedereen begint hier zijn citytrip en dat is begrijpelijk. Midden op het plein krijg je namelijk via de gebouwen een goed overzicht van de geschiedenis van de stad. Vaak neem ik een paar oude foto’s mee om te laten zien hoe Tirana er in de vorige eeuw uitzag: een klein, levendig marktstadje in het Ottomaanse Rijk.
Het Ottomaanse Skanderbegplein
We beginnen de wandeling door Tirana midden op het Skanderbegplein met een bezoek aan het oudste gebouw van het plein. Dat is de Ottomaanse Et’hem Bey moskee. De bouw daarvan duurde bijna dertig jaar. In 1793 begon Molla Bey Petrella, kleinzoon van de stichter van de stad (Sulejman Pasha Bardjini) al met de bouw. Zijn zoon Haxhi Et’hem Bey Molla voltooide de moskee pas in 1821.
De Et’hem Bey-moskee heeft een prachtige entree. De moskee is omgeven door vijftien zuilen met bogen, allemaal versierd met stillevens van planten, aangebracht in frescotechniek. Die plantenmotieven komen terug in het interieur van de moskee. We kunnen de moskee bezoeken (buiten de gebedstijden) en de heldere kleuren, vooral rood en groen bekijken. De schilderingen van het koepeldak, het preekgestoelte en de gebedsnis zijn fantastisch. De minaret, de toren van de moskee, is ook versierd met plantenmotieven Het is een elegant bouwsel op een vierkante basis. Dat is een vorm die weinig voorkomt in de islamitische bouwkunst, meestal zijn minaretten rond.
De klokkentoren is open voor het publiek, je kunt via een wenteltrap helemaal tot aan het balkon klimmen. Een aanrader, het uitzicht over het hele Skanderbegplein is geweldig.
Het Italiaanse Skanderbegplein
Het kleine stadje Tirana moest uitgroeien tot een hoofdstad met allure. Buurland Italië “ondersteunde” daarom de arme Albanese regering tussen 1925-1939 en leverde stedenbouwkundigen. Zij legden grote pleinen en brede boulevards aan. Italiaanse architecten bouwden regeringsgebouwen, het koninklijk paleis, het luxehotel Dajti en een stadion.
Italië had grote economische en politieke belangen in Albanië. Dat bleek wel toen Italië in 1939 Albanië annexeerde en inlijfde in het koninkrijk van Victor Emanuel. In 2024 staan de neo-klassieke geel-rode Italiaanse regeringsgebouwen nog steeds prominent op het Skanderbegplein.
Op het plein staat ook het imposante gebouw van de Nationale Bank van Albanië. De stijl is anders dan die van de ministeries; de bank is gebouwd in de fascistisch-nationalistische stijl die in het Italië van Mussolini gangbaar was. Het gebouw is recent grondig gerenoveerd, inclusief het interieur. De nieuwe aanbouw, met een spectaculaire fontein die in plexiglas is gegoten, is goed te zien aan de achterkant, aan de Rruga Ibrahim Rugova. Daar bevindt zich ook de ingang.
Het communistische Skanderbegplein
De echte blikvanger op het plein is het enorme ruiterstandbeeld van de nationale held van Albanië, strijder tegen de Ottomanen, Skanderbeg. Het lijkt alsof dat beeld al eeuwenlang op deze plek staat. Schijn bedriegt….
De Italianen plaatsten na de annexatie van Albanië midden op het net gereedgekomen plein een beeld van een dubbele adelaar. Het stond er maar kort. In 1943 capituleerde het Italiaanse leger en de Italiaanse regering in Tirana vluchtte. De communisten plaatsten na de machtsovername in 1944 meteen een groot standbeeld van Stalin, dat pas in 1968 plaats maakte voor het huidige bronzen ruiterstandbeeld.
Ruiterstandbeeld van Skanderbeg
Het massieve ruiterstandbeeld van Skanderbeg is gemaakt door de beeldhouwer Odhise Paskali. Aanleiding voor de opdracht was de 500ste herdenking van het overlijden van Skanderbeg in 1468.
Skanderbeg heette eigenlijk Gjergj Kastrioti. Hij was de zoon van een Christelijke landeigenaar uit Dibra. Hij kwam jong aan het Ottomaanse hof terecht. Vervolgens veranderde hij zijn naam in Iskander en nam de islam als godsdienst aan. Daarna vocht hij mee in het leger van sultan Murad II, die begonnen was met de verovering van de Balkan. Iskander-bey werd commandant van het veroverde Albanese fort Kruja. In 1443 liep hij over naar de Albanezen. Zijn vlag – de zwarte dubbele adelaar, later de Albanese vlag – wapperde toen vanaf het Albanese fort van Kruja.
Een jaar later kozen Albanese edelen hem tot hun leider. De Liga bundelde de krachten van alle Albanese edelen en zij besloten samen tegen de Ottomanen te vechten, gesteund door de republiek Venetië. Het succesvolle verzet van de Albanezen tegen de Ottomanen duurde tot 1468. Toen overleed Skanderbeg en viel de coalitie uiteen. De Ottomaanse sultan kon de Albanese vorstendommen veroveren. De bezetting zou vijf eeuwen duren, tot 1912.
Een Russisch Cultuurpaleis
In de Tweede Wereldoorlog verdreven de communistische partizanen de Italianen en Duitsers uit hun land. Daarna namen ze de regeringsmacht over en knoopten nauwe betrekkingen met de Sovjet-Unie aan. Russische architecten ontwierpen het Cultuurpaleis met haar galerij van witte kolommen. Het was een kopie van de voorgevel van het in 1958 herbouwde Finland Station in Leningrad (het huidige St. Petersburg). Sovjet-leider Nikita Chroetsjov legde tijdens zijn enige bezoek aan Albanië in 1959 de eerste steen. Door de politieke breuk met de Sovjetunie daarna kwam de bouw van het Cultuurpaleis tot stilstand. Pas jaren later voltooiden Albanese architecten de bouw, met behulp van China.
Voor en in dit nieuwe witte Cultuurpaleis vonden duizenden politieke manifestaties, demonstraties en vieringen plaats. Dictator Enver Hoxha lag na zijn dood in 1985 dagenlang opgebaard in het Cultuurpaleis. Tegenwoordig laten grote videoschermen boven de ingang zien welke nieuwe opera-en balletvoorstellingen er te zien zijn. In het Cultuurpaleis vind je de beste boekhandel van Tirana en enkele restaurants.
Nationaal Historisch Museum
Het kolossale Nationaal Historisch Museum domineert het noordelijke deel van het Skanderbegplein. Het werd in 1981 ontworpen en gebouwd door vier Albanese architecten. Het museum was meteen dé blikvanger van het plein, door het grote kleurrijke mozaïek dat boven de ingang hing. Het heet “De Albanezen” en stelt de verschillende perioden van de Albanese geschiedenis voor.
Een bezoek aan dit museum met zijn drie verdiepingen en duizenden vierkante meters tentoonstellingsruimte is voor iedereen die iets van de gecompliceerde geschiedenis van Albanië wil begrijpen een must. In 2025 gaat het museum enkele jaren dicht vanwege renovatie.
Nieuw Skanderbegplein na het einde van het communisme
Na het einde van het communisme in 1991 was het Skanderbegplein verworden tot een lelijke rotonde vol auto’s en uitlaatgassen. Edi Rama, van 2000-2011 burgemeester van Tirana, gaf in 2003 aan het Belgisch architectenbureau 51N4E de opdracht om het plein volledig opnieuw in te richten. Dit duurde vele jaren. Het nieuwe plein werd uiteindelijk in de zomer van 2017 feestelijk geopend met feest, vuurwerk en vlaggen. Het was de moeite van het jarenlange wachten waard geweest.
Het huidige plein is overdag een oase van rust waar iedereen op de gekleurde bankjes en trappen zit en “I love Tirana” selfies maakt. ‘s Avonds is het drukker en levendiger: het theater van het cultuurpaleis en de restaurants zijn dan open. Op grote videoschermen kunnen bezoekers gratis kijken naar voetbalwedstrijden. Er zijn regelmatig live popconcerten.
Hoogbouw op het Skanderbegplein
Het fenomeen hoogbouw maakte snel haar intrede op het plein. Dat was voor iedereen even wennen. Vanaf 2013 stond het plein vol met hoogbouwtorens.
Gouden hotel Continental
Het hoogste gebouw op het Skanderbegplein was heel lang Hotel International Tirana. Toch was dit hotel slechts 50 meter hoog en telde 15 verdiepingen. Het gebouw valt nu compleet weg door de veel hogere toren daarachter. Dat is het hotel Continental, een nieuw vijfsterrenhotel, 85 meter hoog, met een goudkleurige toren met 35 verdiepingen. Het uitzicht vanaf het plein in noordelijke richting is daarmee ingrijpend veranderd.
Het hoofd van Skanderbeg
Rechts van het nieuwe hotel komt een appartementengebouw in de vorm van het hoofd van de nationale held Skanderbeg. Skanderbegs hoofd is als een marmeren buste gesneden, zijn schouders zijn uitgelijnd met het breedste deel van het gebouw, terwijl zijn hoofd naar rechts is gedraaid, met zijn gezicht naar het plein dat zijn naam draagt. Balkons wikkelen zich op elk niveau om het hele gebouw. Ze hebben gebogen uitsteeksels die de gezichtskenmerken vormen, zoals neus, oren en baard van Skanderbeg. Het pand staat nu nog in de steigers. We moeten dus nog even geduld hebben om dit markante gebouw in volle glorie te zien.
Overige blikvangers op het Skanderbegplein
Er staat inmiddels nog enkele moderne hoge gebouwen aan het plein. Een daarvan is “The Eyes of Tirana”, een kolossale wolkenkrabber van 26 verdiepingen. De andere blikvanger is de “Book Building”, een prestigieus bouwproject bestaande uit drie enorme gebouwen vlak achter de klokkentoren. Het iconische beeldmerk van Tirana – moskee en klokkentoren met de berg Dajti op de achtergrond – is met de komst van deze blikvangers voorgoed verdwenen.
Overige bezienswaardigheden in Tirana
Tirana heeft naast de bezienswaardigheden op het Skanderbegplein nog vele andere interessante bezienswaardigheden. Een daarvan is de Pyramide, het witte marmeren museum voor dictator Enver Hoxha. Zijn dochter en schoonzoon bouwden het na zijn dood in 1988. De Pyramide werd in 1991 gesloten en stond jarenlang leeg. Na een lange verbouwing is het helemaal gerenoveerd door de Nederlandse architect Winy Maas en in 2023 feestelijk geopend. Het is nu een computer-cursuscentrum voor jongeren. Via lange trappen kun je naar boven klimmen en genieten van een prachtig uitzicht over Tirana.
Een ander (letterlijk) hoogtepunt van de stad is de kabelbaan naar de Dajti bergen. Het is een spectaculair dagtochtje waarbij zeker de restaurants de moeite waard zijn waar je forel en lamsvlees kunt eten.
Verder heb je in Tirana drie musea die aandacht besteden aan het communistische verleden van het land. Zoals de in onderaardse bunkers gevestigde “BunkArt 1 en 2” en het beklemmende “House of Leaves” over afluisteren en spionage.
Voor literatuurliefhebbers is het museumhuis van de bekendste schrijver van Albanië – Ismail Kadare – zeer interessant. Het staat achter het Cultuurpaleis in het enige modern vormgegeven gebouw van Tirana: het “huis met de blokken” van architect Maks Velo.
Veelgestelde vragen over het Skanderbegplein in Tirana
Tirana heeft een mediterraan klimaat met warme zomers en milde winters. De stad kan het hele jaar bezocht worden, al zijn de temperaturen in de zomermaanden juli en augustus hoog boven de 30 graden.
Tirana ligt in het midden van het land. De meeste reizigers komen per vliegtuig en landen op de internationale luchthaven, Nënë Teresa Airport, 20 kilometer buiten het centrum van Tirana. Er vertrekt elk uur een bus vanaf de luchthaven naar het centrum, die je in 30 minuten naar het Skanderbegplein (Cultuurpaleis) brengt.
Tirana heeft geen centraal busstation voor buslijnen in de stad. Er is een ringlijn in twee richtingen en er zijn 14 lijnen die vanuit het centrum naar de buitenwijken en weer terug rijden.
Twee streekbusstations verzorgen de bestemmingen in Albanië: het ene station bedient alle steden in het noorden, westen en zuiden; het andere alleen het oosten (Elbasan, Pogradeç en Korça).
In principe heb je aan één volle dag genoeg om het Skanderbegplein te leren kennen. De grondige verkenning van het Skanderbegplein bestaat uit een lange wandeling langs alle gebouwen die op het plein staan. Daarna kun je de moskee, klokkentoren of het nationaal museum van binnen bekijken. Met een bezoek aan de goed voorziene boekwinkel Adrion en de vele wolkenkrabbers in aanbouw kost je die verkenning wel een paar uur.
Vervolgens is het tijd voor een lunch of diner in een van de restaurants in het Cultuurpaleis. Vlak bij het Skanderbegplein zijn ook goede schaduwrijke terrassen zoals Millennium. De terrassen van Momento of Botanico zijn ook goed. Je zit dan in hartje Tirana met een mooi uitzicht op het Skanderbegplein en ziet "The Eyes of Tirana" en het Nationaal Museum in de verte. Je bestelt koude witte wijn en sushi en dan ineens – dwars door de luide loungemuziek – hoor je de oproep tot gebed vanaf de Et'hem Bey-moskee. Dat is nu Tirana. Ottomaans en super modern tegelijk.
Tirana biedt via Booking.com en Airbnb.com een zeer ruime keuze aan hotels en appartementen voor redelijke prijzen; ook in de directe omgeving van het Skanderbegplein.
