In de grensstreek met Spanje ligt in de Alentejo de fraaie UNESCO-stad Elvas. Deze stad was de eerste verdedigingslinie van Portugal tegen binnenvallende Spanjaarden. Als je wandelt door de pittoreske straatjes van het oude centrum heb je dat niet meteen door. De oude garnizoensstad oogt namelijk bijzonder vredig. Toch was de vestingstad nauwelijks in te nemen. Dit kwam mede door de forten net buiten de citadel, de grootste zelfs ter wereld. Tegenwoordig ligt achter deze eindeloze verdedigingslinies een prachtige, typische Portugese stad verscholen. Een stad met een super relaxte sfeer en tal van interessante bezienswaardigheden.
Een klein beetje geschiedenis
Om de stad ten volle te waarderen, nemen we je kort even mee door haar geschiedenis. Deze begon met de kolonisatie door de Kelten. Pas in 150 vóór Christus vestigden de Romeinen zich in de regio. Vanaf de 8e eeuw kwamen de Moren. Zij namen de nederzetting vanwege de strategisch functie in en bouwden de eerste stadsmuren. De Moren zorgden voor voorspoed en groei van de stad. En een prachtige architectuur.
Elvas werd midden 12e eeuw door de Portugezen op de Moren veroverd, maar werd snel daarna weer heroverd. Pas sinds 1226 is de stad definitief Portugees. Elvas ligt aan de snelste route voor eventuele vreemde mogendheden op weg naar Lissabon. Om die reden werd de stad een belangrijke vestingstad. Door haar sleutelrol in de landsverdediging werd Elvas een van de belangrijkste steden van Portugal.
De vele hoogtepunten van vestingstad Elvas
Vanzelfsprekend mag een bezoek aan de forten niet aan je stedentrip ontbreken. Maar Elvas heeft meer dan alleen vestingwerken te bieden. Zo vinden wij alleen al het slenteren door de pittoreske, smalle bloembak-rijke steegjes een hoogtepunt. We kunnen prima uren door de oude Joodse en Moorse buurten struinen. Maar de bezienswaardigheden die je sowieso moet zien, zetten we hier voor je op een rijtje:
Forte de Nossa Senhora da Graça
Buiten het versterkte Elvas ligt op een hoge heuvel het Forte de Nossas Senhora da Graça. Het is een bijzonder groot sterfort daterend uit de 18e eeuw. Het is zelfs het grootste fort ter wereld. Het strategische voordeel van de positie was al een eeuw eerder bewezen. Bij de belegering van de stad sloegen de Spanjaarden hier hun kamp op. Hier hadden ze perfect uitzicht op de stad.
Het fort dat vervolgens gebouwd werd was in die tijd een technisch hoogstandje. Op de hoeken van het binnenfort staan indrukwekkende, vijfhoekige bastions. Aan de buitenzijde van het fort zorgen vier ravelijnen (buitenwerken van een vesting) voor extra versterking. Binnen het binnenfort bevindt zich een ronde, robuuste verschansing en een borstwering met geschutspoorten. Hier had je de kapel en de gouverneurswoning. Ook had je er een waterreservoir dat 2000 man twee jaar lang kon voorzien van drinkwater. Het fort is diverse keren belegerd, maar nooit ingenomen.
Na verloop van tijd verloor het fort zijn verdedigingsfunctie en werd toen een politieke gevangenis. Sommige delen van het binnenfort herinneren hier nog aan. Toen het fort vervolgens werd verlaten raakte het in verval. Gelukkig onderging het fort in 2014 een grondige renovatie. Daarna werd het wat het nu is: een militair museum en een van de belangrijkste toeristische attracties in de regio. Het fort is geopend van dinsdag tot en met zondag, vanaf 10.00u tot 17.00u. Entree kost 5 euro. Met (Engelstalige) gids 8 euro. Wij hebben zelf de rondleiding met gids gedaan en kunnen dit zeker aanbevelen!
Op en rond het Praça da República
Het 16e eeuwse Praça da República is het centrale plein in het historisch hart van Elvas. Het is een mooi, groot plein met prachtige oude gebouwen. Een van die gebouwen is het fraaie VVV-kantoor van Elvas. Maar het belangrijkste bouwwerk aan het plein is de ‘Igreja de Nossa Senhora da Assunção’. Dit was ooit de kathedraal van Elvas toen de stad nog een bisdomstad was.
De kerk is het toonbeeld van de Manuelijnse (laatgotische) en de Barokstijl. Door de eeuwen heen heeft de kerk verschillende veranderingen ondergaan. Aan de buitenkant vallen de neoklassieke deuropening en de Manuelijnse zijportalen op. Het interieur bevat veelkleurig marmer en hele bijzondere tegels. Voor ons was met name het prachtige 18e eeuwse orgel de blikvanger.
Overigens bevindt zich pal achter de voormalige kathedraal een kerkje dat wij zelf nóg interessanter vonden. Dit is de ‘Igreja das Domínicas’ uit midden 16e eeuw. Je herkent het achthoekige kerkje aan de renaissance-deuropening. Binnenin zijn met name zijkapellen met 17e-eeuws verguld houtsnijwerk mooi om te zien. Ons ging het echter met name om het kleine uitkijktorentje. Hier heb je namelijk een fantastisch uitzicht op het oude Elvas.
Kasteel van Elvas
Het kasteel van Elvas is niet een sprookjeskasteel zoals we die in bijvoorbeeld Nederland hebben. Het was eigenlijk alleen bedoeld ter verdediging van de stad. De Moren bouwden het in de 8e eeuw tijdens hun eeuwenlange bezetting van Elvas. De Portugezen pasten het betrekkelijk kleine kasteel in de 13e en 14e eeuw aan. Maar pas in de 16e eeuw kreeg het zijn definitieve vorm.
Het kasteel en bijbehorende ravelijnen vormen een van de best bewaarde vestingwerken in Europa. Het kasteel ligt op het hoogste punt van de stad. Neem de stenen doorgang en trap naar de kantelen. Vanaf hier heb je namelijk een adembenemend uitzicht over de stad én Spanje! Bezoek ook de rest van het kasteel, waaronder de torens. Je kunt je dan een voorstelling maken van het leven in het tumultueuze verleden van Elvas.
Joods museum
Portugal heeft een rijke, Joodse historie. Op de meest uiteenlopende manieren droegen de Joden bij aan de Portugese cultuur. Zij vielen lange tijd onder de bescherming van de koningen. Ten tijde van de Spaanse inquisitie vluchtten vele Spaanse Joden naar Portugal. In het begin mochten zij nog openlijk hun geloof belijden. Later waaide het gedachtegoed van de inquisitie echter ook naar Portugal. Maar in verschillende steden, waaronder Elvas, werd veel gedoogd. Zolang de geloofsbelijdenis maar onzichtbaar bleef voor de christelijke bevolking.
In Elvas is deze periode in de Joodse geschiedenis nog zichtbaar. In het pand naast het Joods museum zat vroeger een geheime ingang naar een kleine synagoge. Het museum zelf was voorheen een slachthuis maar daarvoor (zo wordt gedacht) een grote synagoge. Inmiddels biedt het pand met een rijk gewelfd middeleeuws interieur een interessante expositie. Deze expositie vertelt de geschiedenis van de joodse en nieuw-christelijke gemeenschap van Elvas. Je vindt het museum in de oude Joodse wijk aan de Rua dos Açougues 6.
Pruimenmuseum
Elvas is internationaal befaamd om haar pruimen in siroop. Zo was Agatha Christie dol op de zoete lekkernij uit de Alentejo. Maar ook in “The Spy Who Loved Me” (James Bond, 1962) worden Elvas pruimen genoemd. Voor het predikaat Elvas pruim moeten de pruimen gedurende verschillende weken in siroop worden gekookt. Vervolgens worden ze in siroop geconserveerd en met suiker bestreken.
De oudste nog in bedrijf zijnde plek waar dit gebeurt, is Frutas Doces. In het museum kun je de bereidingswijze zien. Je vindt er ook gebruiksvoorwerpen en reclamemateriaal uit de 100 jaar dat de fabriek bestaat. Wij zelf houden niet zo van de zoete delicatesse. Toch vonden we ons bezoek aan het piepkleine museum zeker de moeite waard. Je vindt Frutas Doces (zoete fruit) aan de Rua Martim Mendes 17A. Het is dagelijks geopend van 10.00 tot 13.00 uur en van 14.00 tot 18.00 uur. De toegang is gratis.
Overige bezienswaardigheden net buiten het historisch centrum
Heb je nog meer tijd te besteden in Elvas? Bezoek dan ook het Aquaduct van Amoreira. Dit 16e-eeuwse aquaduct is een architectonisch hoogstandje bestaande uit vijf verdiepingen. Het is het grootste aquaduct van het Iberische schiereiland. Het UNESCO-monument heeft een geschatte lengte van zeven kilometer en een maximale hoogte van 31 meter. Fraai om te zien zijn daarnaast de 843 bogen van het aquaduct.
Verder ligt net ten zuiden van Elvas nog het imposante Fort van Santa Luzia. Dit fort maakte ook deel uit van de verdedigingslinie van de regio. Het stervormige fort werd gebouwd midden 17e eeuw. Nu is het fort een militair museum. Hier vind je alle informatie over de evolutie van verschillende militaire, religieuze en civiele gebouwen van Elvas. En over de belangrijkste gevechten waarbij de stad betrokken was.
Praktische zaken voor je stedentrip naar Elvas
Zowel in het centrum als in directe omgeving is er voldoende accommodatie in Elvas te vinden. Wij verbleven in het uiterst sfeervolle Travassos 11. Het prachtig oude pand bevindt zich op loopafstand van het oude centrum van Elvas. Elke zeer ruime kamer is uniek; de inrichting lijkt zo uit een interieurblad te komen als VT Wonen. Er is zoveel aandacht voor detail dat je er sowieso een kijkje moet nemen, of je er nu wel of niet overnacht. Nog een pluspunt van Travassos 11: er is gratis parkeergelegenheid!
Wij zelf hebben ons op culinair niveau laten verwennen in ons eigen hotel (Travassos 11). Kijk hier voor een overzicht van de beste restaurants in Elvas.
De beste reistijd voor een stedentrip naar Elvast is van half maart tot half juni. En van half september tot half november. De zomermaanden hebben de minste regen maar het kan dan erg heet zijn. De wintermaanden zijn nog steeds prima voor een bezoek aan Elvas. De gemiddelde dagtemperatuur is dan rond de 13 à 14 graden.
Voor wat betreft de bezienswaardigheden buiten het centrum: de makkelijkste manier van vervoer is met de auto. Elvas heeft weliswaar een treinstation, maar veel van de andere nabijgelegen plaatsen hebben dat niet. Je bent dan aangewezen op lokale bussen. Het reizen neemt dan veel meer tijd in beslag dan met een (huur)auto.
