Werelderfgoedwandeling grachtengordel Amsterdam

De binnenstad van Amsterdam is altijd mooi. Vorige week liepen we ‘s avonds door het centrum langs de verlichte kunstobjecten van het Amsterdam Light Festival. Dit keer was het een stralende winterdag en schitterden de vele bezienswaardigheden in het zonnetje. We kozen voor de Werelderfgoedwandeling langs de grachtengordel van Amsterdam. Naast diverse bekende plekken ontdekten we toch nog nieuwe delen van de stad die ons altijd blijft verrassen.

Grachtengordel van Amsterdam: UNESCO Werelderfgoed

Sinds 2010 prijkt de 17e eeuwse grachtengordel op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Het zo karakteristieke gebied ontstond door gebrek aan woonruimte. Aan het eind van de 16e eeuw bloeide de economie van Amsterdam. Vanuit het buitenland waren rijke kooplieden en geleerden naar de stad getrokken. Veel Vlamingen en Joden uit Portugal, Duitsland en Polen zorgden voor nieuwe ondernemingszin. De stad groeide en barstte uit zijn voegen, er was niet genoeg huisvesting. Voor de broodnodige uitbreiding van het stadsgebied werd moerasland drooggelegd. Hiervoor legde men een netwerk van grachten aan. Die kwamen in een halve cirkel te liggen rond de middeleeuwse haven. Langs die grachten verrezen pakhuizen en woonhuizen met de karakteristieke gevels. De grachtengordel, met zijn 14 kilometer gracht en 80 bruggen, was en is een stedenbouwkundig en waterbouwkundig meesterwerk. Deze vorm van stadsplanologie heeft zelfs tot de 19e eeuw als model gediend voor de hele wereld.

Werelderfgoedwandeling langs grachtengordel Amsterdam

Als we door de IJ-passage van station Amsterdam Centraal lopen, wanen we ons in een druk winkelcentrum. De week voor de kerst maken veel mensen gebruik om op deze feestelijk verlichte en lekker warme plek de kerstinkopen te doen. Als we buiten staan, merken we dat het fris is, ondanks het winterzonnetje. We trekken onze muts en handschoenen aan en lopen langs het IJ. De pont vaart uit richting Amsterdam Noord. Aan de overzijde van het water schittert het bijzondere gebouw van het Eye-filmmuseum in het zonlicht. Even later lopen we door de tunnelpassage richting Prins Hendrikkade. Die passage ziet er prachtig uit, met al die Delfts-blauwe tegels aan de wand.

Dan begint onze Werelderfgoedwandeling langs de grachtengordel van Amsterdam echt. We lopen over de Brouwersgracht. Vanaf de 16e eeuw zaten langs deze gracht diverse bierbrouwerijen. Maar die zijn in de loop der tijd allemaal verdwenen. Even verderop bereiken we de Herenmarkt. Op dit plein staat een van de voor ons mooiste monumenten van de stad: het West-Indisch Huis. Niet vanwege de geschiedenis van de West-Indische Compagnie, waarover nu zoveel te doen is. Nee, het gebouw was in 1993 de locatie voor ons huwelijksfeest. We nemen nog even een kijkje op de binnenplaats, waar het beeld van Peter Stuyvesant staat. Ondertussen halen we herinneringen op aan onze trouwdag.

Dorpsgevoel in een drukke stad

Wanneer we weer onder de spoortunnel doorlopen, komen we in een totaal andere omgeving. We lopen over de westelijke eilanden Bickers Eiland, Realeneiland en Prinseneiland. Deze eilanden zijn bij de stadsuitbreiding in de 17e eeuw kunstmatig aangelegd. Men gebruikte hiervoor het losgeslagen veen uit het IJ. Hier wanen we ons in een knus dorp. Het is er ongelofelijk rustig. Langs de kades liggen kleine tuinen waar de buurtbewoners gezamenlijk gebruik van maken. Er is ook een kinderboerderijtje. Niets doet vermoeden dat we in een drukke stad lopen. Langs de grachten staan imposante pakhuizen, inmiddels verbouwd tot appartementen en woonhuizen. Vroeger heerste er een enorme bedrijvigheid op deze eilanden. Er waren veel scheepswerven en in de pakhuizen lagen voedings- en genotmiddelen, maar ook pek en teer opgeslagen. De straatnamen Taanstraat en Teertuinen herinneren nog aan die tijd. Bijzonder zijn eveneens de vele gevelstenen aan de panden.

Bij ons in de Jordaan

Na het uitstapje over de westelijke eilanden komen we in de Jordaan. Die buurt met het rechte stratenpatroon was niet voor de rijke kooplieden. De Jordaan werd gebouwd om de arbeiders te huisvesten. Zij hoorden niet thuis op de grachten, maar werden weggestopt in de volkswijk. Tot ver in de 19e eeuw bleef de Jordaan de buurt voor de armelui. De huizen waren klein, vochtig en bouwvallig. Er kwam nauwelijks daglicht binnen en door het gebrek aan hygiënische voorzieningen was er een enorme stankoverlast. Gelukkig is de buurt enorm opgeknapt in de afgelopen 100 jaar. Nu is het een hippe wijk geworden met trendy winkeltjes.

We kunnen helaas het Raepenhofje niet bezoeken, de deur is dicht. Dit is een van de oudste nog bestaande hofjes in de stad. Al sinds 1648 woonden op deze plek twaalf protestantse vrouwen boven de 60 jaar. Inmiddels heeft er een aardige verjonging plaatsgevonden. Het hofje is nu de woonomgeving van negen vrouwelijke studenten. Als ze afgestudeerd zijn, mogen ze in het hofje blijven wonen. Willen ze gaan samenwonen, dan moeten ze het hofje verlaten.

Op de hoek van de Elandsgracht en de Eerste Looiersdwarsstraat zien we een bijzondere kapperszaak met een typische Jordaanse inrichting: kanten gordijnen, kleurig behang, vloerbedekking met panterprint en marmeren meubels. Het lijkt sprekend op de woonkamer van Tante Leen, de beroemde zangeres uit de Jordaan.

De grachtengordel

Langzaam maar zeker laten we de Jordaan achter ons. We lopen over de Leidsekade richting het altijd drukke Leidseplein. Dat laten we links liggen, want we lopen over de steiger langs het Casino richting het Max Euweplein. Daarna bereiken we het oostelijke deel van de grachtengordel. Dit gebied werd na 1660 ontwikkeld. Op de Spiegelstraat is het een drukte van belang. De vele kunstgalerieën en antiekzaken trekken veel belangstelling. We merken ook dat het toerisme naar Amsterdam weer flink is toegenomen. We horen en zien vele nationaliteiten op de grachten. Daarnaast klepperen de rolkoffers weer als vanouds over de beklinkerde straten.

We bereiken de “Gouden Bocht”, het deel van de Herengracht tussen de Leidsestraat en de Vijzelstraat. Die naam dankt het aan de grootste en meest weelderige villa’s die op deze plek verrezen. Dit waren de woonhuizen voor de magistraten van de VOC en WIC, bankiers, rijke kooplieden en politici. Iedere eigenaar kreeg een dubbele kavel. Dat zorgde voor grote woonhuizen en even zo grote stadstuinen.

Plantagebuurt

We steken de beroemde Magere Brug over. Vanaf de brug hebben we een prachtig uitzicht op de Amstel en Theater Carré. Daarna lopen we de Plantagebuurt in. Hier stopte eind 17e eeuw de grachtengordel. Rond die tijd stagneerde de groei van de stad namelijk. Vandaar dat het stadsbestuur alleen nog de Nieuwe Herengracht liet ontwerpen. Men besloot om op het nog niet bebouwde deel een plantage aan te leggen. Inwoners konden er een stuk grond huren en gebruiken als bouwland of tuin. Zo ontstonden de eerste volkstuinen. Daarnaast kwamen er diverse armenhuizen en hofjes aan weerszijde van de Weesperstraat.

We staan letterlijk en figuurlijk stil bij het indrukwekkende Holocaustmonument. Even verderop ontdekken we een bijzonder monument ter nagedachtenis aan de dove Joden. De Plantagebuurt was van oudsher een belangrijke woonwijk voor de Joden. In het Wertheimpark staat ook het nationaal Auschwitz monument. Langs de kassen van de Hortus Botanicus vervolgen we onze weg. Verlekkerd kijken we naar binnen. Wat zal het heerlijk warm zijn in die tropische kassen. Nu de zon langzaam ondergaat en de wind toeneemt, krijgen wij het ijzig koud. In de gracht naast ons vaart een bijzondere rondvaartboot. Volledig gevuld met jongeren en het staat er blauw van de rook. Het is de zogenaamde “Smoke Boat”. Er mag lekker geblowd worden aan boord. Typisch Amsterdam!

Van oud naar nieuw

Schuin voor ons doemt het wetenschaps- en technologiemuseum NEMO op. Het groene gebouw lijkt op een enorm modern schip. Een stuk moderner dan het schip dat rechts in de haven is afgemeerd. Dat is namelijk het VOC-schip Amsterdam. Hij ligt voor het Scheepvaartmuseum, dat huist in het grote Zeemagazijn van de Admiraliteit van Amsterdam. Vanaf het midden van de 17e eeuw is dit imposante gebouw het pakhuis van de marine geweest. We bevinden ons nu in het gebied dat tijdens de Gouden Eeuw de haven van de stad was. Vanaf de Oude Schans en de Kromme Waal kwamen de schepen op het IJ en de Zuiderzee.

We wandelen langs de historische schepen in de Museumhaven. Via een lange boogbrug lopen we richting station. Het is inmiddels bijna donker. De eerste lichten van de kunstobjecten van het Amsterdam Light Festival branden al. Rechts van ons zien we de vele nieuwbouw op het Oosterdok. Grote, moderne glazen kantoorpanden en de hoofdvestiging van de Amsterdamse Bibliotheek bepalen de skyline.

Omdat het al zo laat is, laten we het laatste rondje over de Kromme Waal, Gelderse Kade en Zeedijk voor wat het is. We hebben onderweg zoveel gezien dat we de tijd uit het oog verloren zijn. Deze Werelderfgoedwandeling langs de grachtengordel van Amsterdam heeft ook zoveel hoogtepunten. Maar ondanks dat we al meer dan 30 jaar Amsterdammer zijn, hebben we toch weer verrassende plekjes ontdekt.

Tip: bezoek het Grachtenmuseum

Bij toeval ontdekten we onlangs het Grachtenmuseum aan de Herengracht in Amsterdam. Dit museum gaat helemaal in op de ontstaansgeschiedenis van de grachtengordel in onze hoofdstad. Tijdens een 45 minuten durende audiotour krijg je in diverse zalen op multimediale wijze een prachtig beeld over de planontwikkeling en de aanleg van dit unieke deel van de stad. Een mooie toevoeging aan al dat fraais dat je bij de Werelderfgoedwandeling langs de grachtengordel van Amsterdam hebt ontdekt! Met de Museumkaart heb je gratis toegang tot het Grachtenmuseum.

Andere thematische wandelingen

We liepen al vaker een themawandeling door “onze” stad. Zo maakten we een wandeling langs hoogtepunten uit het maritiem verleden. Daarnaast voert de eerste etappe van het Westerborkpad door Amsterdam. De Werelderfgoedwandeling langs de grachtengordel van Amsterdam heeft weliswaar wat overlap met beide routes, maar heeft ook voldoende unieke bezienswaardigheden. Daarom kun je met een gerust hart al deze drie wandelingen maken als je van Amsterdam houdt.

Dit interesseert je wellicht ook

• Wandeling langs het maritiem verleden van Amsterdam
• Een indrukwekkende wandeling in Amsterdam 
• Wandeling langs de IJ-oevers van Amsterdam